Wada zgryzu

Wada zgryzu to nieprawidłowa budowa szczęk, która zaburza czynności jamy ustnej. Może powodować trudności w oddychaniu, jedzeniu czy zniekształcać mowę. Wady zgryzu mogą przejawiać się już w dzieciństwie, a podjęcie leczenia w młodym wieku zapobiega nie tylko późniejszym komplikacjom, ale daje również znacznie szybsze efekty niż w przypadku osób dorosłych. Wady zgryzu korygowane lub niwelowane są w wyniku leczenia ortodontycznego. 

Rozpoznanie wady zgryzu jest stwierdzane na podstawie odchyleń od tzw. normy okluzji, która określa prawidłowe ustawienie uzębienia względem siebie (stykanie się zębów górnych z dolnymi), ustawienie stawu skroniowo-żuchwowego oraz mięśni twarzy. 

Wady zgryzu dzielą się na wrodzone oraz nabyte. Te pierwsze powstają pod wpływem czynników działających na kształtujący się narząd żucia w okresie życia płodowego, a zwłaszcza podczas dwóch pierwszych miesięcy ciąży. 

Wśród czynników powodujących wady wrodzone, można wymienić:

• choroby matki (różyczka, opryszczka, grypa, cukrzyca, niewydolność krążenia, toksoplazmoza, listerioza);
• przyjmowane w okresie ciąży leki (chinina, sulfonamidy);
• używki stosowane podczas ciąży (nikotyna, alkohol, narkotyki);
• wstrząsy psychiczne;
• naświetlanie promieniami rentgenowskimi;
• niedobór witamin (zwłaszcza witaminy A oraz B2);
• niedożywienie przyszłej matki;
• zaburzenia metaboliczne;
• nieprawidłowa budowa macicy matki.

Wady nabyte mogą natomiast wynikać z przyczyn wewnątrzpochodnych takich, jak choroby zapalne w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych, szczęk, błony śluzowej jamy ustnej, choroby przyzębia, zaburzenia wydzielania gruczołów dokrewnych bądź chorób ogólnych dziecka (biegunki w wieku niemowlęcym, krztusiec, świnka, różyczka). 

Wśród przyczyn zewnątrzpochodnych powodujących wady nabyte, można natomiast wymienić:

• dysfunkcje, a więc zaburzenia czynności fizjologicznych (oddychanie przez usta, zaburzenia w czynności żucia, nieprawidłowa wymowa i funkcja połykania, nieprawidłowe układanie niemowlęcia i dziecka do snu oraz inne wady postawy);
• parafunkcje (ssanie smoczka, palca, wargi dolnej, języka i błony śluzowej policzków, nawykowe podpieranie bródki, obgryzanie paznokci czy długopisów bądź innych przedmiotów);
• chorobę próchnicową oraz następstwa przedwczesnej utraty zębów mlecznych i stałych;
• urazy w obrębie części twarzowej czaszki).

Diagnostyka wad zgryzu odnosi się do trzech płaszczyzn:

• strzałkowej (pośrodkowej) – która dzieli całe ciało na dwie symetryczne względem siebie części. W płaszczyźnie tej rozpatrujemy możliwe zwężenia, asymetrie czy rozszerzenia;
• czołowej – która stanowi płaszczyznę równoległą do podłoża i styczną do czoła. W niej rozpatrujemy możliwe cofnięcia i wysunięcia;
• poziomej – która stanowi płaszczyznę przechodzącą na wysokości kontaktu zębów górnych z dolnymi. Tu rozpatrujemy wydłużenia i skrócenia w obrębie dolnego odcinka twarzy.

W stosunku do płaszczyzny pośrodkowej klasyfikuje się wady poprzeczne zgryzu, do których należą:

• zgryz krzyżowy – w którym jeden bądź kilka zębów żuchwy wysuwa się na zewnątrz od zębów szczęki;
• boczne przemieszczenie żuchwy – w którym warga dolna i bródka przesunięte są w prawą lub lewą stronę. Wada ta może być czynnościowa (związana chociażby z nieprawidłową pracą mięśni) lub morfologiczna (wynikająca z nieprawidłowej budowy anatomicznej żuchwy).
• zgryz przewieszony – w którym jeden bądź kilka zębów szczęki nadmiernie wysuwa się na zewnątrz i zamiast kontaktowania się z zębem dolnym całkowicie go przykrywa. Wada ta związana jest z nieprawidłowym ustawieniem zęba, niedorozwojem żuchwy bądź przerostem szczęki.

W stosunku do płaszczy czołowej klasyfikuje się natomiast wady przednio-tylne, a dokładniej:

• wady dotylne takie jak tyłozgryz, który polega na nadmiernym cofnięciu się zębów dolnych do tyłu w stosunku do górnych zębów. Spowodowany jest na ogół nadmiernym wzrostem szczęki bądź zahamowaniem wzrostu części zębodołowej żuchwy. Wadą dotylną jest również tyłożuchwie, polegające na nadmiernym przesunięciu całej żuchwy do tyłu. Wady te mogą wynikać z nieprawidłowego toru oddechowego (tzn. przez usta), długotrwałego ssania palca, smoczka lub wargi dolnej, wad postawy oraz sztucznego karmienia dziecka w wieku niemowlęcym.
• wady doprzednie, w których zęby przednie dolne ustawiają się przed górnymi. Takie osoby posiadają upośledzoną funkcję żucia i odgryzania pokarmów oraz mogą mieć zaburzoną wymowę niektórych zgłosek. Wśród wad doprzednich można wymienić przodozgryz oraz przodożuchwie. 

W stosunku do ostatniej płaszczyzny, poziomej, rozpatrujemy wady pionowe:

• zgryz otwarty – który polega na braku kontaktu zębów dolnych z górnymi. Osoby z tą wadą mogą posiadać problemy z żuciem i odgryzaniem pokarmowów oraz z prawidłową wymową (seplenienie). Przyczyną zgryzu otwartego może być ssanie smoczka, palca czy wargi dolnej, nieprawidłowe ustawianie języka między łuki zębowe, krzywica, zaburzenia hormonalne lub uwarunkowania genetyczne. Rozległa wada wizualnie objawia się wydłużonym dolnym odcinkiem twarzy.
• zgryz głęboki – który polega na nadmiernym zakryciu zębów górnych przez dolne. Rozległa wada wizualnie objawia się skróceniem dolnego odcinka twarzy.

Istnieją również wady zgryzu, które odnoszą się w stosunku do wszystkich trzech płaszczyzn:

• wielkożuchwie – nadmierny jej wzrost we wszystkich wymiarach;
• małożuchwie – niedorozwój żuchwy we wszystkich wymiarach;
• wielka szczęka – nadmierny wzrost szczęki we wszystkich wymiarach;
• mała szczęka – ograniczony jej wzrost we wszystkich wymiarach.

Ostatnią grupę stanowią wady związane z samymi zębami:

• stłoczenia zębów, które wynikają z braku wystarczającej ilości miejsca w łuku dla wszystkich zębów, przez co nachodzą na siebie, wyrzynają się w nieprawidłowym miejscu (np. poza łukiem) lub pod nieodpowiednim kątem;
• zaburzenia budowy zębów takie jak wielko- czy małozębie, zęby zlane i zrośnięte czy zaburzenia budowy w obrębie korzeni zębów;
• nieprawidłowa liczba zębów – zęby dodatkowe z prawidłową bądź nieprawidłową budową, zmniejszona liczba zębów bądź całkowity ich brak;
• zaburzenia położenia zębów w obrębie łuków zębowych (wychylenia, rotacje) i poza nimi;
• zaburzenia czasu wyrzynania się zębów takie jak opóźnienie czy przyspieszenie.

Badanie ortodontyczne, mające na celu diagnostykę powyższych wad zgryzu obejmuje obszar zewnątrz ust, a dokładniej widok przedni uwzględniający kształt, symetrię oraz proporcję twarzy i widok boczny profilu pacjenta, jego nosa, bródki, pozycji warg, kąta nosowo-wargowego wraz z bruzdą. Badanie wewnątrzustne składa się natomiast z oceny uzębienia, stanu dziąseł i tkanek miękkich, położenia języka, przyczepu wędzidełek, wyrżniętych zębów, wzajemnego położenia kłów i zębów trzonowych, szpar pomiędzy zębami, stłoczeń, nagryzu poziomego i pionowego, przedniego i bocznego zgryzu krzyżowego oraz linii pośrodkowej łuków zębowych. 

Ortodonta, w celu dokładniejszej diagnostyki, może również zlecić badania dodatkowe w postaci zdjęć rtg.