Próchnica
Próchnica zębów to bakteryjna choroba zakaźna powodująca demineralizację i uszkodzenie tkanek zęba. Stanowi ona najczęstszą przyczynę bólu zębów i najpowszechniejszą chorobę jamy ustnej, co potwierdzają statystyki – próchnicę posiada około 95% dorosłych Polaków, 57% trzylatków i nawet 90% siedmiolatków.
Przyczyny próchnicy
Próchnica jest wynikiem zaistnienia w tym samym czasie trzech czynników – bakterii, cukrów i czasu. Bakterie, a dokładniej Lactobacillus acidophilus oraz należące do grupy paciorkowków Streptococcus Mutans, licznie zasiedlają zalegającą na zębach płytkę nazębną i biorą udział w metabolizmie cukrów pochodzących ze spożywanych pokarmów. Bakterie rozkładają je wytwarzając kwasy (głównie mlekowy), które obniżają poziom pH w jamie ustnej. Zakwaszone środowisko sprzyja natomiast demineralizacji szkliwa. Aby doszło do powstania próchnicy dwa powyższe czynniki muszą jednak odpowiednio długo współistnieć w czasie. Mówiąc prościej – resztki pokarmowe muszą jak najdłużej zalegać na powierzchni zębów, co w praktyce uzyskujemy poprzez rzadkie bądź niedokładne mycie zębów.
Próchnica zależy również od podatności zębów, a ta jest cechą indywidualną, uzależnioną między innymi od predyspozycji genetycznych czy warunków socjalnych danej osoby. Istotną rolę odgrywa również stan uzębienia i dieta przyszłej matki (ilość wapnia i fluoru dostarczanego w życiu płodowym).
Etapy rozwoju próchnicy:
- Szkliwo, w wyniku stopniowej demineralizacji staje się porowate i pojawiają się na nim matowe, kredowobiałe plamki próchnicowe. Jest to tzw. próchnica początkowa. Na tym etapie próchnica jest niemalże niezauważalna, nie powoduje dolegliwości bólowych, a jej leczenie nie wymaga jeszcze borowania. Na ogół wystarcza profesjonalna higienizacja w gabinecie stomatologicznym (zwłaszcza fluoryzacja zębów) i zabezpieczenie przebarwień specjalną żywicą.
- Bakterie próchnicowe zaczynają przenikać w głąb szkliwa, stopniowo powodując jego rozpad. Mała, dotychczas kredowobiała plamka staje się brązowa lub czarna. Jest to tzw. próchnica powierzchniowa. Etap ten na ogół również nie wiąże się z dolegliwościami bólowymi.
- Bakterie przenikają do warstwy zęba znajdującej się tuż pod szkliwem – tzw. zębiny, powodując jej rozpad. Pojawia się ubytek próchnicowy, sygnalizowany przez nasz organizm przez nieregularny ból zęba. Jest to tzw. próchnica średnia. Leczenie na tym etapie polega na założeniu plomby.
- Bakterie próchnicowe dochodzą do kolejnej warstwy zęba – miazgi. Pojawia się stan zapalny miazgi, powodujący długotrwały ból zęba. Jest to tzw. próchnica głęboka. Na tym etapie należy wdrożyć leczenie kanałowe.
- Bakterie docierają do wierzchołka korzenia zęba i pojawia się ropień okołowierzchołkowy. Ból staje się przeszywający, a w przypadku niewdrożenia leczenia kanałowego na tym etapie bakterie mogą przenikać do krwioobiegu i przenosić się do dalszych partii organizmu wywołując liczne powikłania zdrowotne. Jedynym wyjściem z tej sytuacji jest ekstrakcja zęba.
Rodzaje próchnicy
Ze względu na przebieg choroby:
- próchnica ostra – najczęściej dotyczy osób młodych, u których nie doszło jeszcze do pełnej mineralizacji szkliwa. Charakteryzuje ją szybki rozwój. Próchnica ostra przybiera jasny kolor i miękką, wręcz mazistą konsystencję;
- próchnica przewlekła – najczęściej dotyczy osób dorosłych i starszych. Charakteryzuje ją wolny rozwój. Próchnica przewlekła przybiera ciemny kolor i ma dosyć twardą konsystencję;
- próchnica zatrzymana – to zmiany w zębie, które zostały zahamowane chociażby przy pomocy zabiegu higienizacji.
Ze względu na obraz kliniczny:
- próchnica wtórna – powstaje wokół wcześniej założonego wypełnienia ubytku, w którym doszło do rozszczelnienia;
- próchnica nietypowa – powstaje w zębach leczonych kanałowo lub martwych;
- próchnica ukryta – rozwija się pod szkliwem. Jest niewidoczna gołym okiem, wykryć ją można wyłącznie dzięki zdjęciu rtg;
- próchnica kwitnąca – rozwija się bardzo szybko atakując na ogół kilka zębów jednocześnie. Powstaje w miejscach nietypowych dla zmian próchnicowych, takich jak gładkie powierzchnie zębów. Najczęściej wywołana jest nadmiernym spożywaniem słodyczy bądź spadkiem produkcji śliny (tzw. kserostomią);
- próchnica butelkowa – ta również rozwija się bardzo szybko i atakuje kilka zębów jednocześnie. Pojawia się na przednich zębach u niemowląt i małych dzieci, które często zasypiają z butelką mleka w ustach;
- próchnica okrężna – powstaje w obrębie korzenia lub przy szyjkowej części zęba. W zaawansowanych przypadkach obejmuje pierścieniowo cały ząb;
- próchnica korzenia – w początkowej fazie obejmuje cement korzeniowy. Pojawia się u osób posiadających odsłonięte szyjki zębowe.