Próchnica

Próchnica zębów to bakteryjna choroba zakaźna powodująca demineralizację i uszkodzenie tkanek zęba. Stanowi ona najczęstszą przyczynę bólu zębów i najpowszechniejszą chorobę jamy ustnej, co potwierdzają statystyki – próchnicę posiada około 95% dorosłych Polaków, 57% trzylatków i nawet 90% siedmiolatków.

Przyczyny próchnicy

Próchnica jest wynikiem zaistnienia w tym samym czasie trzech czynników – bakterii, cukrów i czasu. Bakterie, a dokładniej Lactobacillus acidophilus oraz należące do grupy paciorkowków Streptococcus Mutans, licznie zasiedlają zalegającą na zębach płytkę nazębną i biorą udział w metabolizmie cukrów pochodzących ze spożywanych pokarmów. Bakterie rozkładają je wytwarzając kwasy (głównie mlekowy), które obniżają poziom pH w jamie ustnej. Zakwaszone środowisko sprzyja natomiast demineralizacji szkliwa. Aby doszło do powstania próchnicy dwa powyższe czynniki muszą jednak odpowiednio długo współistnieć w czasie. Mówiąc prościej – resztki pokarmowe muszą jak najdłużej zalegać na powierzchni zębów, co w praktyce uzyskujemy poprzez rzadkie bądź niedokładne mycie zębów.

Próchnica zależy również od podatności zębów, a ta jest cechą indywidualną, uzależnioną między innymi od predyspozycji genetycznych czy warunków socjalnych danej osoby. Istotną rolę odgrywa również stan uzębienia i dieta przyszłej matki (ilość wapnia i fluoru dostarczanego w życiu płodowym).

Etapy rozwoju próchnicy:

Szkliwo, w wyniku stopniowej demineralizacji staje się porowate i pojawiają się na nim matowe, kredowobiałe plamki próchnicowe. Jest to tzw. próchnica początkowa. Na tym etapie próchnica jest niemalże niezauważalna, nie powoduje dolegliwości bólowych, a jej leczenie nie wymaga jeszcze borowania. Na ogół wystarcza profesjonalna higienizacja w gabinecie stomatologicznym (zwłaszcza fluoryzacja zębów) i zabezpieczenie przebarwień specjalną żywicą.
Bakterie próchnicowe zaczynają przenikać w głąb szkliwa, stopniowo powodując jego rozpad. Mała, dotychczas kredowobiała plamka staje się brązowa lub czarna. Jest to tzw. próchnica powierzchniowa. Etap ten na ogół również nie wiąże się z dolegliwościami bólowymi.
Bakterie przenikają do warstwy zęba znajdującej się tuż pod szkliwem – tzw. zębiny, powodując jej rozpad. Pojawia się ubytek próchnicowy, sygnalizowany przez nasz organizm przez nieregularny ból zęba. Jest to tzw. próchnica średnia. Leczenie na tym etapie polega na założeniu plomby.
Bakterie próchnicowe dochodzą do kolejnej warstwy zęba – miazgi. Pojawia się stan zapalny miazgi, powodujący długotrwały ból zęba. Jest to tzw. próchnica głęboka. Na tym etapie należy wdrożyć leczenie kanałowe.
Bakterie docierają do wierzchołka korzenia zęba i pojawia się ropień okołowierzchołkowy. Ból staje się przeszywający, a w przypadku niewdrożenia leczenia kanałowego na tym etapie bakterie mogą przenikać do krwioobiegu i przenosić się do dalszych partii organizmu wywołując liczne powikłania zdrowotne. Jedynym wyjściem z tej sytuacji jest ekstrakcja zęba.

Rodzaje próchnicy

Ze względu na przebieg choroby:

próchnica ostra – najczęściej dotyczy osób młodych, u których nie doszło jeszcze do pełnej mineralizacji szkliwa. Charakteryzuje ją szybki rozwój. Próchnica ostra przybiera jasny kolor i miękką, wręcz mazistą konsystencję;
próchnica przewlekła – najczęściej dotyczy osób dorosłych i starszych. Charakteryzuje ją wolny rozwój. Próchnica przewlekła przybiera ciemny kolor i ma dosyć twardą konsystencję;
próchnica zatrzymana – to zmiany w zębie, które zostały zahamowane chociażby przy pomocy zabiegu higienizacji.

Ze względu na obraz kliniczny:

próchnica wtórna – powstaje wokół wcześniej założonego wypełnienia ubytku, w którym doszło do rozszczelnienia;
próchnica nietypowa – powstaje w zębach leczonych kanałowo lub martwych;
próchnica ukryta – rozwija się pod szkliwem. Jest niewidoczna gołym okiem, wykryć ją można wyłącznie dzięki zdjęciu rtg;
próchnica kwitnąca – rozwija się bardzo szybko atakując na ogół kilka zębów jednocześnie. Powstaje w miejscach nietypowych dla zmian próchnicowych, takich jak gładkie powierzchnie zębów. Najczęściej wywołana jest nadmiernym spożywaniem słodyczy bądź spadkiem produkcji śliny (tzw. kserostomią);
próchnica butelkowa – ta również rozwija się bardzo szybko i atakuje kilka zębów jednocześnie. Pojawia się na przednich zębach u niemowląt i małych dzieci, które często zasypiają z butelką mleka w ustach;
próchnica okrężna – powstaje w obrębie korzenia lub przy szyjkowej części zęba. W zaawansowanych przypadkach obejmuje pierścieniowo cały ząb;
próchnica korzenia – w początkowej fazie obejmuje cement korzeniowy. Pojawia się u osób posiadających odsłonięte szyjki zębowe.